Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ,^[i] η Ρωσία και τα κράτη της Πρώην Σοβιετικής Ένωσης (ΠΣΕ), ή  αλλιώς τα κράτη του υπαρκτού σοσιαλισμού, βρέθηκαν σε μια κατάσταση εντελώς διαφορετική από την περίοδο που προηγήθηκε. Η μετάβαση στη φιλελεύθερη δημοκρατία κόστισε ακριβά, καθιστώντας την πολιτική και οικονομική κατάσταση των κρατών αυτών εξαιρετικά ασταθή.^[ii] Στον απόηχο της διάλυσης, οι σχέσεις μεταξύ του διαδόχου της ΕΣΣΔ, Ρωσίας, και των κρατών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης βρίσκονται σε αδιέξοδο.^[iii] Η κατάρρευση, άλλωστε, της Σοβιετικής Ένωσης θεωρήθηκε από πολλούς, εντός και εκτός της Ρωσίας, αποτέλεσμα της δυσαρέσκειας του σοβιετικού λαού με το κομμουνιστικό καθεστώς και της επιθυμίας του να οικοδομήσει μια δυτικού τύπου δημοκρατία και οικονομία της αγοράς.^[iv] Ένα δίλημμα που αντιμετώπιζαν και συνεχίζουν να  αντιμετωπίζουν τα νέα κράτη είναι πως, αν και φαινομενικά θέλουν να έρθουν πιο κοντά στη Δύση, δεν θέλουν να διαταράξουν τους δεσμούς τους με τη Ρωσία, στην οποία δεν αρέσει καθόλου η ιδέα της απομάκρυνσης τους από τη σφαίρα επιρροής της.^[v]

Η νεοσύστατη μετα-σοβιετική Ρωσία εμφανίζει μεγάλα εθνοτικά προβλήματα. Πολλές από τις αυτόνομες εθνοτικές περιοχές, που αποτελούσαν μέρος της αυτοκρατορίας και σχηματίστηκαν πριν από το 1917, δεν επιθυμούσαν πλέον να βρίσκονται υπό ρωσική ηγεμονία, ενώ οι Ρώσοι αποτελούσαν λιγότερο από τα τέσσερα πέμπτα του πληθυσμού της Ρωσικής Ομοσπονδίας.^[vi] Αναπόφευκτα, προέκυψε το ζήτημα της εθνολογικής ταυτότητας. Ο όρος «россия́нин» (Ροσιγιάνιν) χρησιμοποιήθηκε για να προσδιορίσει έναν πολίτη της Ρωσικής Ομοσπονδίας και δεν είχε καμία εθνοτική ρωσική χροιά.^[vii] Η Ρωσία συνέχισε να αντιμετωπίζει προβλήματα που συνδέονται με τη διακυβέρνηση ενός πολυεθνικού κράτους σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο.^[viii]   Αξίζει να αναφερθεί, πως η κατάρρευση της ΕΣΣΔ άφησε περίπου 30 εκατομμύρια Ρώσους εκτός των συνόρων της Ρωσικής Ομοσπονδίας.^[ix] Οι μεγαλύτεροι ρωσικοί πληθυσμοί βρίσκονταν στο Καζακστάν, την Ουκρανία και τις χώρες της Βαλτικής. Οι κυβερνήσεις αυτών των χωρών φοβούνταν ότι η Μόσχα θα μπορούσε, αν ήθελε, να χρησιμοποιήσει τους εκεί ρωσικούς πληθυσμούς για να πιέσει τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν πολιτικές φιλικές προς τη Μόσχα.^[x] Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η Μόσχα απέφυγε να ακολουθήσει μια τέτοια προσέγγιση, προς μεγάλη δυσαρέσκεια των Ρώσων που ζούσαν σε αυτές τις περιοχές.^[xi]

Την πτώση της ΕΣΣΔ ακολούθησε η ίδρυση της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών (KAK),^[xii] ως φόρουμ για τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Όλες οι πρώην δημοκρατίες προσχώρησαν τελικά, εκτός από τις δημοκρατίες της Βαλτικής. Η Ρωσική Ομοσπονδία εξακολουθούσε να ελπίζει, ότι θα διατηρούσε την επιρροή της στις περισσότερες από τις πρώην δημοκρατίες και θεωρούσε τόσο τον Καύκασο, όσο και την Κεντρική Ασία, ως μια περιοχή ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, γεγονός που προκάλεσε φόβους ότι η Μόσχα θα χρησιμοποιούσε την ΚΑΚ ως μηχανισμό για την επίτευξη των στόχων της.^[xiii] Η βοήθεια της ρωσικής κυβέρνησης προς τους Ρώσους αυτονομιστές στην περιοχή του Δνείστερου της Μολδαβίας και η παρέμβαση στον εμφύλιο πόλεμο του Τατζικιστάν ήταν ενδεικτικά της προσπάθειας της Μόσχας να διατηρήσει την επιρροή της στις περιοχές αυτές.^[xiv] Επιπλέον, η ρωσική κυβέρνηση ήταν διατεθειμένη να χρησιμοποιήσει και άλλα μέσα άσκησης επιρροής, όπως η οικονομική πίεση στην Ουκρανία και η απειλή του αυτονομισμού στη Γεωργία, για να πετύχει τους σκοπούς της.^[xv]

Ωστόσο, η Μόσχα έκανε περισσότερα για να υπονομεύσει την ΚΑΚ, μέσω των ασυνεπών πολιτικών της, της έλλειψης οργανωτικής ηγεσίας και της τάσης της να συνεργάζεται διμερώς με τις κυβερνήσεις των νέων ανεξάρτητων δημοκρατιών. Δεδομένων των σοβαρών οικονομικών δυσκολιών της Ρωσίας, οι οποίες περιόριζαν την ικανότητά της να παρέχει οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στους γείτονές της (τουλάχιστον μέχρι την άνοδο των τιμών του πετρελαίου στις αρχές του 21ου αιώνα), δυσκολευόταν να διατηρήσει την επιρροή της στο “εγγύς εξωτερικό”, όπως συνήθιζε να το χαρακτηρίζει.^[xvi] Ακόμη και όσον αφορά την πρόσβαση των γειτόνων της στις αγορές της Ρωσίας, οι Ρώσοι αξιωματούχοι ήταν επιφυλακτικοί στο να επιτρέψουν τη ροή υπερβολικά πολλών αγαθών στη χώρα, φοβούμενοι ότι αυτό θα αποδυνάμωνε περαιτέρω τη ρωσική βιομηχανία.^[xvii]

 

• Ρωσία και Ουκρανία

Ο κυρίαρχος στόχος της επικρατούσας ουκρανικής πολιτικής, είναι η πλήρης ενσωμάτωση της στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, διατηρώντας παράλληλα εγκάρδιες σχέσεις με τη Ρωσία.^[xviii] Η αναζήτηση της Ουκρανίας για μια νέα ταυτότητα και ασφάλεια έγινε επιτακτικό ζήτημα μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Θεωρώντας τον εαυτό της σημείο συνάντησης του ανατολικού και του δυτικού πολιτισμού, η Ουκρανία προσπαθεί να “επιστρέψει στην Ευρώπη” μέσω μιας διαδικασίας υιοθέτησης δυτικών αξιών.^[xix] Για την Ουκρανία, ο κύριος τρόπος να δείξει την επιθυμία της να ενταχθεί στην ευρωατλαντική κοινότητα, είναι η μείωση της επιρροής της Ρωσικής Ομοσπονδίας.^[xx]

Ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ Ρωσίας-Ουκρανίας κορυφώθηκαν μετά την Ουκρανική επανάσταση, ή όπως είναι γνωστή ως “Επανάσταση της Αξιοπρέπειας” του 2014, η οποία ανέτρεψε τον εκλεγμένο πρόεδρο της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς και τους υποστηρικτές του, ως απάντηση στην άρνησή του να υπογράψει μια συμφωνία πολιτικής σύνδεσης και ελεύθερου εμπορίου με την ΕΕ.^[xxi]  Η συμφωνία αυτή είχε την υποστήριξη της πλειοψηφίας του ουκρανικού κοινοβουλίου.^[xxii] Η μετεπαναστατική κυβέρνηση της Ουκρανίας επιθυμούσε να δεσμεύσει τη χώρα σε ένα μέλλον εντός της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, αντί να συνεχίσει να παίζει το λεπτό διπλωματικό παιχνίδι της εξισορρόπησης των δικών της οικονομικών συμφερόντων και συμφερόντων ασφαλείας με εκείνα της Ρωσίας, της ΕΕ και των κρατών μελών του ΝΑΤΟ.^[xxiii]

 

• Ρωσία και Λευκορωσία

Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η Λευκορωσία ήταν από τα λίγα πρώην σοβιετικά κράτη, που παρέμεινε στρατηγικά προσανατολισμένη στη Ρωσική Ομοσπονδία.^[xxiv] Το 1999, η Ρωσία και η Λευκορωσία συνήψαν συμφωνία ώστε να γίνουν “κράτος-ένωση”, η οποία αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας ομοσπονδίας που θα έμοιαζε με την ΕΣΣΔ, με παρόμοια κυβέρνηση, νόμισμα, σημαία και στρατό.^[xxv]  Οι κακές σχέσεις του Μινσκ με τη Δύση τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποτέλεσαν κίνητρο για μια νέα προσέγγιση με τη Μόσχα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στη Λευκορωσία μετά τις προεδρικές εκλογές του 2020, οι οποίες θεωρήθηκαν σε μεγάλο βαθμό διεφθαρμένες, παγιώνοντας το τέλος των προηγουμένως φιλικών πολιτικών σχέσεων τους.^[xxvi] Η αυξανόμενη ενότητα μεταξύ Μόσχας και Μινσκ απομονώνει τη Λευκορωσία από τις χώρες της Δύσης, με αποτέλεσμα την αυξημένη εξάρτηση και δέσμευση της στους στρατηγικούς στόχους της Ρωσίας. ^[xxvii]

 

• Η Ρωσία και τα κράτη της Βαλτικής

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου τα κράτη της Βαλτικής αναζητούν τη δική τους ταυτότητα. Ως περιοχή, όπως ακριβώς η Ουκρανία, θεωρούσαν και θεωρούν πως βρίσκονται σε σημείο συνάντησης του ανατολικού και του δυτικού πολιτισμού, ενώ ταυτόχρονα επιθυμούσαν την ενσωμάτωση τους στο Δυτικό κόσμο, χωρίς τη διατάραξη των σχέσεων τους με τη Ρωσία.^[xxviii] Η ένταξή τους στο ΝΑΤΟ συνέβαλε στην αναβάθμιση των ενόπλων δυνάμεών τους με βάση τα πρότυπα του ΝΑΤΟ, ενώ η ένταξη στην ΕΕ τους έδωσε την ελπίδα για οικονομική ανάπτυξη. Αν και τα Βαλτικά Κράτη στράφηκαν προς τη Δύση, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να κρατήσουν αρνητική στάση απέναντι στη Ρωσία, μιας και το γεγονός αυτό μπορεί να τους κοστίσει τον ενεργειακό εφοδιασμό.^[xxix]  Η μη συνεργατική στάση μεταξύ τους θα μπορούσε επίσης να παρεμποδίσει τις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις μεταξύ των κρατών. Το τελευταίο διάστημα, λοιπόν, αναπτύχθηκε καλή θέληση μεταξύ των κυβερνήσεων κάθε πλευράς, ώστε να απενεργοποιηθούν τα αρνητικά στοιχεία και τα στερεότυπα και να επιτευχθεί η εξομάλυνση των αμοιβαίων σχέσεων.^[xxx] Επιπλέον, τόσο η Ρωσία όσο και τα κράτη της Βαλτικής υπογραμμίζουν τη στρατηγική σημασία της συνεργασίας μεταξύ τους και είναι πρόθυμοι να βρουν τρόπους και μέσα για να τερματίσουν τις διαφορές και τις αντιπαραθέσεις.^[xxxi] Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Λιθουανίας, στην οποία μετά την πτώση της ΕΣΣΔ προσφέρθηκε η ρωσόφωνη περιοχή του Καλίνιγκραντ, πρόταση που δεν έγινε αποδεκτή, υπό τον φόβο μεταγενέστερων αξιώσεων της Ρωσίας στην περιοχή.^[xxxii]

 

• Ρωσία και Μολδαβία

Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η νεοσύστατη Δημοκρατία της Μολδαβίας αντιμετώπισε μια σειρά προκλήσεων, μία από τις οποίες ήταν η δημιουργία των πολιτικών και οικονομικών βάσεων που θα της επέτρεπαν να γίνει βιώσιμη ευρωπαϊκή χώρα. Αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο.^[xxxiii] Πράγματι, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η Μολδαβία ήταν ευρέως γνωστή ως η φτωχότερη και οικονομικά ασταθέστερη χώρα της γηραιάς ηπείρου. Κατά τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της χώρας, οι Μολδαβοί ηγέτες συνειδητοποίησαν ότι ο περιορισμός της ρωσικής επιρροής στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας είναι τεράστια πρόκληση.^[xxxiv] Δεδομένου ότι η Ρωσική Ομοσπονδία, το κύριο διάδοχο κράτος της Σοβιετικής Ένωσης, θεωρούσε τη Μολδαβία ύψιστης στρατηγικής σημασίας, ήθελε να διασφαλίσει ότι η Μολδαβία θα παρέμενε στη ρωσική σφαίρα ζωτικών συμφερόντων.^[xxxv] Η υποστήριξη της αυτοανακηρυχθείσας Δημοκρατίας της Μολδαβίας της Ντνιέστριας έγινε ένα από τα αποτελεσματικά εργαλεία της Μόσχας, για την επιδίωξη του δικού της οράματος, δηλαδή της θέσης του Κισινάου στην ευρωπαϊκή σκηνή.^[xxxvi]

 

• Η Ρωσία και οι Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας

Η Ρωσία ασκεί επιρροή στα μετα-σοβιετικά κράτη προωθώντας την περιφερειακή συνεργασία, μέσω νέων περιφερειακών οργανισμών υπό ρωσική ηγεσία. Οι σημαντικότεροι από αυτούς τους οργανισμούς είναι ο Οργανισμός του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας,^[xxxvii] που περιλαμβάνει τη Ρωσία, την Αρμενία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν, στο πεδίο της ασφάλειας, και, στο πεδίο της οικονομίας, η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση,^[xxxviii] που περιλαμβάνει τη Ρωσία, την Αρμενία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν και το Κιργιστάν.^[xxxix] Όλες οι χώρες της Κεντρικής Ασίας ορίζουν τη Ρωσία ως μείζονα προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής τους και αναγνωρίζουν το ενδιαφέρον της για την Κεντρική Ασία.^[xl] Η Ρωσική Ομοσπονδία, με τη σειρά της, εκφράζει επίσης τη σημασία της ανάπτυξης των σχέσεων με τις χώρες της περιοχής. Η σχέση Κεντρικής Ασίας-Ρωσίας, παρά τις ορισμένες διαφορές στις θέσεις και τις εκτιμήσεις τους, περιλαμβάνει πολιτική, οικονομική, στρατιωτική, εκπαιδευτική και πολιτιστική συνεργασία.^[xli]

Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό πως η Ρωσία, από την πτώση της ΕΣΣΔ έως και σήμερα, επιδιώκει να διατηρήσει την επιρροή της, λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας και της ανάγκης να προστατεύσει τα συμφέροντα των Ρώσων που κατοικούν στα κράτη της Πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Από την άλλη πλευρά οι χώρες της Πρώην Σοβιετικής Ένωσης επιθυμούν να ακολουθούν μια πιο ανεξάρτητη πορεία από εκείνη και, καθώς κάθε κράτος έχει μοναδικές εδαφικές και εθνοτικές φιλοδοξίες και κοινωνικοοικονομικές προτεραιότητες, η Ρωσία βρίσκεται να προσπαθεί να διατηρήσει την επιρροή της ανάμεσα στις νέες δημοκρατίες. Η πολιτική, οικονομική και ασφαλείας επιρροή της Ρωσίας παραμένει στην περιοχή και, πιθανότατα, θα συνεχίσει να έχει στενές, αν όχι φιλικές, σχέσεις με τις περισσότερες πρώην σοβιετικές χώρες.

 

^[i] Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης είναι μια ακολουθία γεγονότων που οδήγησε στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης στις 31 Δεκεμβρίου 1991. Η πρώην υπερδύναμη αντικαταστάθηκε από 15 ανεξάρτητες χώρες: Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσία, Εσθονία, Γεωργία, Καζακστάν, Κιργιστάν, Λετονία, Λιθουανία, Μολδαβία, Ρωσία, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν, Ουκρανία και Ουζμπεκιστάν.

“Collapse of the Soviet Union”, Encyclopedia Britannica, Αύγουστος 11, 2021. https://www.britannica.com/event/the-collapse-of-the-Soviet-Union.

^[ii] Alexander Lukin, “Russia’s New Authoritarianism and the Post-Soviet Political Ideal”, Post-Soviet Affairs 25, no.1, (2009): 68. DOI: 10.2747/1060-586X.24.1.66

^[iii] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”, Policy Perspectives 4, no. 1 (2007): 49–59. http://www.jstor.org/stable/42909162.

^[iv] Alexander Lukin, “Russia’s New Authoritarianism and the Post-Soviet Political Ideal”, Post-Soviet Affairs (2009): 68. DOI: 10.2747/1060-586X.24.1.66

^[v] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”, Policy Perspectives 4, no. 1 (2007): 49–59. http://www.jstor.org/stable/42909162.

^[vi] Dominic Lieven et al, “Russia.”, Encyclopedia Britannica, Απρίλιος 16, 2022, https://www.britannica.com/place/Russia.

^[vii] Dominic Lieven et al, “Russia.”

^[viii] Dominic Lieven et al, “Russia.”

^[ix] Dominic Lieven et al, “Russia.”

^[x] Vladimir Gel’man, “Out of the Frying Pan, into the Fire? Post-Soviet Regime Changes in Comparative Perspective”, International Political Science Review 29, no 2 (2008), 157–180,https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0192512107085610

^[xi] Dominic Lieven et al, “Russia.”.

^[xii] Alexander Lukin, “Russia’s New Authoritarianism and the Post-Soviet Political Ideal”, 68.

^[xiii] Vladimir Gel’man, “Out of the Frying Pan, into the Fire? Post-Soviet Regime Changes in Comparative Perspective”.

^[xiv] Vladimir Gel’man, “Out of the Frying Pan, into the Fire? Post-Soviet Regime Changes in Comparative Perspective”.

^[xv] Dominic Lieven et al, “Russia.”

^[xvi] Kundu, Nivedita Das. “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xvii] Vladimir Gel’man, “Out of the Frying Pan, into the Fire? Post-Soviet Regime Changes in Comparative Perspective”.

^[xviii]Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”,

^[xix] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xx] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxi] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxii] Vladimir Gel’man, “Out of the Frying Pan, into the Fire? Post-Soviet Regime Changes in Comparative Perspective”

^[xxiii] Vladimir Gel’man, “Out of the Frying Pan, into the Fire? Post-Soviet Regime Changes in Comparative Perspective”

^[xxiv] Piper Coes, ‘Examining Belarus’ Growing Reliance on Russia”, Foreign Policy Research Ιnstitute. Οκτώβριος 8, 2021, https://www.fpri.org/article/2021/10/examining-belarus-growing-reliance-on-russia/

^[xxv] Piper Coes, ‘Examining Belarus’ Growing Reliance on Russia”.

^[xxvi] Piper Coes, ‘Examining Belarus’ Growing Reliance on Russia”.

^[xxvii]Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxviii] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxix] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxx] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxxi] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxxii] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxxiii] Anna Napieralska, “Russian-Moldovan Relations after the Collapse of the Soviet Union” (MA Thesis, West Virginia University, 2012), 1.

^[xxxiv] Anna Napieralska, “Russian-Moldovan Relations after the Collapse of the Soviet Union”, 1.

^[xxxv] Anna Napieralska, “Russian-Moldovan Relations after the Collapse of the Soviet Union”, 1.

^[xxxvi] Anna Napieralska, “Russian-Moldovan Relations after the Collapse of the Soviet Union”, 2.

^[xxxvii] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxxviii] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xxxix] Alexander Cooley. “Whose Rules, Whose Sphere? Russian Governance and Influence in Post-Soviet States”, Carnegie Endowment for International Peace. Ιούνιος 30, 2017,  https://carnegieendowment.org/2017/06/30/whose-rules-whose-sphere-russian-governance-and-influence-in-post-soviet-states-pub-71403

^[xl] Nivedita Das Kundu, “Russia and the Former Soviet States: Dynamics of Relations.”

^[xli] Mirzokhid Rakhimov, “Central Asia in the Context of Western and Russian Interests”, L’Europe en Formation 1, no 375 (2015), ημερομηνία πρόσβασης Απρίλιος 16, 2022, https://www.cairn.info/revue-l-europe-en-formation-2015-1-page-140.htm